Het Uitzicht Beperkt

 

Geloof en mythe

 

Geloven is belangrijk voor al het handelen. Je kunt je afvragen of leven zonder geloof zin heeft anders dan het behoud van de soort. Of misschien zelfs nutteloos, behalve dan als plaats in de voedselketen.

 

Geloven in iets is de hoop op de waarschijnlijkheid van slagen van een gedachte of een idee.

 

Hiermee bedoel ik de aanname dat iets mogelijk is zonder dat op voorhand bewezen is dat een gedachte of idee en zelfs een alledaagse gewoontehandeling uitvoerbaar is. Het laatste heeft ook te maken met een onbewust blindelings vertrouwen

 

Er zit wel verschil in het denken en het handelen in geloof en het uit gewoonte handelen; er zonder meer van uitgaan dat iets werkt omdat het altijd werkt. Zo van: daar is de lichtschakelaar, je drukt er op en er is licht. Maar we gaan er van uit dat het werkt of zal werken. Dan is dit geloven altijd een positief vertrouwen, in dit geval in de techniek, zolang het doel of de handeling bereikt wordt of voltooid is en de werking of het resultaat niet teleurstelt.

 

Geloven kan je op twee manieren: fysisch of metafysisch, zintuiglijk of bovenzinnelijk. Met het fysisch bedoel ik geloven in de mogelijkheid van dingen die leiden tot ontdekkingen op wetenschappelijk niveau, variërend van huishoudelijke apparatuur tot toepassingen en oplossingen voor het gebruik van nucleaire energie en het afval probleem. Geloven in alles wat je zintuiglijk waarneemt, toepasbaar en te beredeneren zijn.

 

Met het metafysisch bedoel ik de hoop op het bestaan van God en al de daaruit voortvloeiende gedachten zoals de verzoening van Christus of de betekenis en waarde voor een rechtvaardig leven door middel van zijn prediking. Een soort geloof dat voortkomt vanuit de kengedachte die wil laten weten dat er, populair gezegd, meer is tussen hemel en aarde. Je kunt die dingen wel beredeneren maar niet aantoonbaar maken. Je denkt ze, bedenkt ze, voelt ze, je krijgt er zelfs kippenvel van, maar je kunt nooit zeggen dat het zo is. Sterker nog, als je een ander je gevoelens omtrent een geloofszaak vertelt, kan die ook kippenvel krijgen, maar juist omdat die jouw gedachte of ervaring maar eng vindt.

 

Maar geloof kan ook op een mythe gebaseerd zijn. Dan wordt het een heel ander verhaal. Een mythe is een verhaal dat is ontstaan door overleveringen. Ooit is iemand begonnen een passend verhaal te maken om een voorval te verklaren dat in die tijd niet zozeer als een wonder werd gezien, maar als een te aanvaarden reden, oorsprong of zin van het bestaan. Of, zoals het scheppingsverhaal, een begin uit te leggen, zoals het over het algemeen wordt uitlegt. Of simpel om de reden van geluk of ongeluk te benoemen.

 

Haast alle godenverering is gebaseerd op mythen. Verhalen die onwaarschijnlijk zijn, verstandelijk gezien. Zoals de goden in de Griekse mythologie en de huisgoden van de Romeinen. Maar ook de heiligenverering door christelijke gezindten en die van de Bijbelse volkeren van ouds. Ook het scheppingsverhaal volgens de Bijbel is voor velen niets anders dan een mythe die ontstaan is door en bedoeld is voor het volk Israëls.

 

Er zijn nog steeds religies en volken die gebaseerd zijn op mythen, althans in onze ogen. Want wat voor de één een mythe is, is voor de ander pure levenswijsheid. Wat voor ons volslagen onrealistisch is, is voor anderen de realiteit waardoor het leven zin heeft of door verklaard wordt. Denk bijvoorbeeld aan de ontastbaarheid van sommige dieren zoals de koe in India. In onze westerse ogen zorgt het beest alleen voor vervuiling, ziekte en verkeersopstoppingen en andere overlast.

 

De oprechte Hindoe echter ziet in haar de belichaming van de godin Laxmi, de godin van de rijkdom en welvaart, maar zien in haar ook de beschermster van de aarde, zuiverheid en macht. Op het doden van een koe stond vroeger de doodstraf. Haal het als toerist niet in je hoofd om een koe weg te jagen. Je kunt in grote problemen geraken, een flinke boete of zelfs gevangenisstraf. En je zult de eerste niet zijn die ook nu nog alsnog gelyncht wordt.

 

Maar hoe is het gesteld met de mythe in de christelijke geloofsbeleving? Ik kan uit ervaring spreken en stellen dat die zeer gevoelig ligt. Ook ik kwam met mijn geloofsbelijdenis in de knoop te liggen nadat ik uitspraken had gedaan over zaken als de schepping. Het is verbazingwekkend hoe gelovigen krampachtig vasthouden aan achterhaalde feiten en zich vastklampen aan elke Schriftuurlijke tekst of uitleg die mogelijk meer licht op de geloofsstelling werpt.

 

Onlangs kwam een bekende Tv-presentator zwaar onder vuur te liggen nadat hij verklaarde spijt te hebben dat hij zijn kinderen jarenlang had misleid over de waarheid van het scheppingsverhaal. De zesdaagse schepping kwam niet overeen met wetenschappelijke feiten en die van de evolutieleer. Nou, het is dat de brandstapel uit de mode is, want anders had hij op zijn minst blaren onder zijn voeten gehad.

 

Maar hij had in elk geval de moed om toe te geven aan zijn gevoelens en die in het openbaar uit te spreken. In een programma waar de christelijke geloofsovertuiging juist aan de hand van de Bijbel wordt getoetst.

 

We dienen ons wel af te vragen of we moeten spreken van mythe vorming of het niet begrijpen van het woord zoals (uiteindelijk) opgeschreven vertaald en geïnterpreteerd door velen, vroeger en nog steeds.

 

De waarde van een mythe ligt in de geest ervan, de achterliggende moraal of boodschap. Net als sprookjes altijd iets in zich hebben wat niet kan, ligt de kracht ervan in de moraal, de liefde, de keuze tussen goed en kwaad of de gevaren van het leven. Maar op een gegeven moment begrijpen ook de kinderen dat de Grote Boze Wolf onmogelijk grootmoeder in een hap kan opeten en dat de Baron van Munchausen nooit meegevlogen kan hebben op een kanonskogel.

 

Van sprookjes weet iedereen nu dat het verhaaltjes zijn die zijn bedacht om een moraal door te geven al of niet ontsproten vanuit een sociale achtergrond, zoals Assepoester over hoogmoed en discriminatie gaat en de alles overwinnende liefde. En sommige sprookjes waren oorspronkelijk helemaal niet voor kinderen bedoeld.

 

Of mythen en sprookjes nu wel of niet gebaseerd zijn op ware gebeurtenissen, zij leverden vroeger bij tijd en wijle wel prachtige films op. Heel iets anders dan die grootogige monstertjes die tegenwoordig schreeuwend en vechtend, alles vernietigend over het beeldscherm van de TV vliegen.

 

Maar elk Bijbels verhaal, hoe vreemd ook, wordt door de meeste religies als Gods woord gezien en moet daarom ook vanzelfsprekend letterlijk worden opgevat. En zo blijven de goedgelovigen in hun comfortzone gevangen, al beseffen zij dat niet zelf, terwijl het juist zo de moeite waard zou zijn om de werkelijke betekenis van een tekst of woord te onderzoeken of in elk geval van andere uitleggingen kennis te nemen. Niet alleen theologisch maar ook antropologisch, waardoor een beter begrip en samenhang van het geschrevene ontstaat. Want als het negeren van nieuwe kennis niet ‘een beetje’ dom is, het verbieden andere zienswijzen ter vergelijk of ter verduidelijking te gebruiken, laat staan uit te spreken is het uitoefenen van geestelijke terreur.

 

De kennisname van andere theorieën kan natuurlijk gevaarlijk zijn voor de tere ziel van de aan dogma’s gekluisterde gelovige. Zoals moderne thriller/romans met een vage onderliggende bedoeling en zogenaamde waarheden en soms wel echte feiten in het voorwoord waarschuwen dat het verhaal de gelovige aan het twijfelen kan brengen, kan dit ook veroorzaakt worden als je zelf op onderzoek uitgaat.

 

Een diepgaand onderzoek naar de geschiedenis van de kerk is al genoeg om de brui te geven aan de opgelegde dogma’s. Te ontdekken, dat de ware kennis om tot inzicht van het goddelijke te komen inspanning vereist vanuit jezelf en niet afhankelijk behoort te zijn van kerk of cultuur. Maar dat is niet eenvoudig.

 

Zoals gezegd heeft elk geloof, bijgeloof en mythe een oorsprong. Je moet heel veel kennis hebben om de echte betekenis van overleveringen en tradities zoals die is geschreven of mondeling worden doorgegeven op hun waarde te kunnen schatten en weer te geven. Heel veel vertalingen zijn daardoor niet per se duidelijker geworden.

 

Een gek voorbeeld:

 

Tien monniken zijn onder leiding van een andere monnik bezig het gedeelte van het Oude Testament te vertalen dat gaat over Mozes die de berg opgaat. Die ene monnik leest voor en de andere tien vertalen zijn woorden in het Latijns. De tekst luidt:

 

‘De Heer zei tegen Mozes: ‘Kom naar mij toe, de berg op, en wacht daar; dan zal ik je de stenen platen geven waarop ik de wetten en geboden heb geschreven om het volk te onderrichten.’

Samen met zijn dienaar Jozua ging Mozes de berg van God op. Tegen de oudsten zei hij: ‘Wacht hier tot wij terugkomen, Aäron en Chur blijven bij u. Mocht iemand een uitspraak in een geschil willen, dan kan hij zich tot hen wenden.’ Terwijl Mozes de berg op ging, werd deze overdekt door een wolk (Exodus 24 vers 12-15)

 

Nu zit er een monnik tussen die niet zo snel met schrijven is en raakt na vers 12 de draad kwijt en besluit de andere teksten samen te vatten en schrijft:

 

‘En Mozes ging verder in zijn eendje (met een ‘d’ in plaats van een ‘d’) de berg op en verdween in een wolk.’

 

Op andere plaatsen in het klooster wordt door andere monniken ook gewerkt aan de vertaling van het Oude Testament en. Na verloop van tijd worden al die vertaalde stukken bij elkaar gebracht om tot een geheel te worden samengevat.

 

Vijftienhonderd jaar later besluit men de Bijbel te herschrijven in modern Nederlands aan de hand van de originele kopie van eerder genoemde monnik wiens exemplaar als enige is overgebleven. De schrijver aan wie de opdracht is gegeven Exodus te herschrijven komt op een gegeven moment bij de tekst waarin staat dat Mozes in zijn ‘eendje’ de berg opging en vraagt zich met stomme verbazing af of Mozes een voertuig tot zijn beschikking had. Hij legt dit voor aan de vertalingscommissie. Na lang beraad stelt de commissie vast dat Mozes inderdaad een voertuig tot zijn beschikking had.

 

Het hek is van de dam als dit feit wereldkundig wordt gemaakt en het duurt niet lang of de gelovigen die het automerk Citroën vereren en aanbidden, geloven daarin het bewijs te vinden van de goddelijke status van de Deux Chevaux (door de liefhebbers in het Nederlands ‘Eend’ of ‘Eendje’ genoemd). Naar aanleiding van deze (Nederlandse) mogelijke verklarende tekstvertaling wordt zelfs een concilie bijeen geroepen en wordt na lang beraad de tekst goedgekeurd en het type Deux Chevaux (de auto waarvan dus wordt aangenomen Mozes dus de berg opreed) heilig verklaard en herdoopt tot Dieu Chevaux. Terwijl het allemaal begon met een verschrijving van een monnik die de draad kwijt raakte...

 

Dit is natuurlijk een gek verhaal maar als je bedenkt hoe moeilijk het is om bijvoorbeeld Armeens in het Grieks te vertalen en vervolgens naar het Latijns is het niet verwonderlijk dat zelfs in een zogenaamd oorspronkelijke kopie al fouten van allerlei aard voorkomen. Zeker als men niet op de hoogte was van de gebruiken van een volk. Probeer maar eens de oorsprong te vinden waaruit het woord maagdelijkheid van Maria voortkomt (Alma/jonge vrouw, virga/jonge vrouw of virga intacta/maagd).

 

Of het woord geest, in het Hebreeuws ruchach (vrouwelijk), in het Grieks pneuma (onzijdig) en in het Latijn spiritus (mannelijk). En zo werd de Heilige Geest een man in de triniteitleer.

 

En als je de moderne Bijbelvertalingen vergelijkt met de oude vertalingen zijn er opmerkelijke verschillen te vinden. Trouwens, er bestaan geen Bijbelteksten anders dan kopieën van kopieën, enz. Als ze wel bestaan worden die angstvallig geheim gehouden.

 

Geloven is de drijfveer voor de ontwikkeling van de geest in fysische en metafysische zin en is de aanleiding voor vooruitgang en hoop. Je mag een mens niet weerhouden een verhaal of mythe mooi, interessant, ontroerend of inspirerend te vinden.

 

We behoren naar elkaar luisteren en er ons voordeel meedoen als anderen iets hebben toe te voegen aan onze persoonlijke ontwikkeling door te wijzen op andere mogelijkheden, of zomaar een prachtig stukje poëzie dat ons laat nadenken of wegvoert naar een andere sfeer die dieper in onze ziel verborgen ligt.