Het Uitzicht Beperkt

 

De zuivere rede en de Zuivere Rede.

 

Filosofen hebben het vaak over de zuivere rede en gebruiken die om verstandelijk kritiek te leveren op wat gedacht kan worden maar vooralsnog niet bewezen. Niet louter in de zin om afbraak te doen, maar als poging om dat wat niet aanschouwelijk is te beredeneren. Dat leidt vanzelfsprekend menigmaal tot twijfel.

 

In een commentaar op ‘Kritiek op de Zuivere Rede’ van Immanuel Kant, wordt gewaarschuwd dat de zwakke onder de gelovigen wel eens van hun geloof zouden kunnen vallen. Daar staat echter tegen over dat degenen die besluiten de werken van Immanuel Kant te lezen vaak juist wat sterker in hun schoenen staan en net als hij de dingen eens van meerdere kanten te bezien. En, Kant’s kent en belicht veel kanten en die zijn bepaald niet de eenvoudigste.

 

Maar die benadering blijft beperkt tot de zuivere rede geschreven zonder hoofdletters. Maar wat de Onbewogen Beweger betreft, hebben we te maken met de Zuivere Rede, met hoofdletters.

 

De traditionele gelovige gaat er van uit dat het Woord, gesproken of geschreven, voldoende reden is om God te erkennen en herkennen om een deugdzaam leven te leiden volgens de bedoelingen van een Godsbeleving in welke vorm dan ook en die te ervaren.

 

Vooral de ervaring is belangrijk. Die kan, gezien in deze belevenisvorm, heel persoonlijke vormen aannemen zonder het belang aan bijvoorbeeld een verschijningservaring een gestalte te geven. Mohammed (Islam) beschrijft zijn ervaring van zijn eerste visioen(en) als louter gevoelsmatig, zeer emotioneel, welhaast traumatisch[1]. Zonder hem te zien wist hij dat hij te maken had met de aartsengel Gabriël. Ook beschrijft hij zijn latere ontmoetingen met het bovenzinnelijke vaak als zeer vermoeiend en in eerste instantie vaak onbegrijpelijk. Maar hij zegt dat in die gevallen er altijd een nabijheid was die hem troostte met de gedachte dat begrip slecht een kwestie van tijd was.

 

Er is een verschil in overdenken en beredeneren met betrekking tot het bovenzinnelijke, dat wat ons verstand te boven gaat. Hoewel het zeer interessant is om het bovenzinnelijke trachten te beredeneren, staat het bij voorbaat vooralsnog vast dat een aanvaarbare verklaring ervoor niet gegeven kan worden.

 

De rationele gelovigen denken daar echter heel anders over. In hun beleving is alles wat leidt tot een beter Godsbegrip belangrijk. Zoals wetenschappen, politiek en de economie. Je kunt je voorstellen dat juist daaruit vele inzichten voortkomen die tot tegenstrijdige belangen leiden en tot verschillende uitleg van de schrift, of dat nu de Thora, de Bijbel of de Koran betreft.

 

 

Rationeel wil ook zeggen dat je onbeperkt naar eigen belang en inzicht dingen zal benaderen, ieder voor zich. De triniteitgedachte is daar een voorbeeld van. De voor en tegens zijn eeuwenlang besproken en leidde tot genocide van bijvoorbeeld de Joden, Kartharen en andere geloofsgemeenschappen met ‘ketterse’ gedachten. De onderlinge Islamitische strijdgroepen bestrijden elkaar te vuur en te zwaard onder dezelfde strijdkreet ‘God is groot’, en niet alleen om puur Schriftuurlijke redenen. Maar als die redenen een deel uit gaan maken van het geestelijke leven krijgt de drang naar overheersing en macht de overhand wordt de rede niet meer van belang geacht.

 

Zuiverheid lijkt welhaast onmogelijk te benaderen met ons beperkt begrip daarover. Daar komt bij dat het met woorden nauwelijks of misschien wel helemaal niet te beschrijven is. Toch zijn spreken en schrijven (of zingen) de enige manieren om erover met anderen te discuteren, of te strijden, dat wil zeggen in debat, zoals de Islamitische Jihad in eerste instantie werd bedoeld en toegepast. Op zich is daar niets mis mee, maar je kunt je voorstellen dat in het heets van een debat de sfeer niet altijd langer bepaald wordt door zuiver evangelische of Schriftuurlijke beweegredenen.

 

Dan wordt Het Woord niet langer gehoord en krijgt het woord de overhand omdat men niet van elkaar wil leren ter wille van een vermeerdering van kennis en de daarmee hopelijk toenemende wijsheid, maar alleen omdat vanwege een of ander principe men de poot wil stijf houden.

 

Juist op momenten van stilte en rust, meditatie of gebed zou het zo maar eens kunnen zijn dat de innerlijke Zuiver Rede plotseling de kans waarneemt om je gedachte inhoud te geven. Noem het een visioen, een droom, inspiratie of een ingeving, waarmee ik die visioenen en dromen, inspiraties of ingevingen bedoel die aanzetten tot de uiteindelijke zuivere vervolmaking van het individu, de gemeenschap of nog belangrijker: het innerlijk.

 

Ook de zuiverheid van het innerlijk zal aangetast worden, als je het maar lang genoeg negeert. Zelfs de meest goed bedoelende die volhoudt dat zijn karakter of levenshouding toch niet meer valt te veranderen (‘ik ben nu eenmaal zo’) zal uiteindelijk ten prooi vallen aan een soort verloedering van het zuivere innerlijk en alleen zijn karaktereigenschappen gebruiken om als excuus aan te wenden.

 

Ik ken iemand die dat altijd zei op momenten dat mensen zich aan haar houding en vooral uitspraken stoorden. Ze was altijd hard en vrijpostig en soms gewoon beledigend. Onder het moto: zo ben ik nu eenmaal, heeft zij menigeen voor het hoofd gestoten. Wat haar niet aanstond bracht ze ongenuanceerd naar voren, of ze nu wel of niet in haar recht stond en of het wel of geen ‘waarheid’ betrof, ze kende geen medelijden of enige takt.

 

Eigenlijk is ze altijd, ondanks haar beslist ook wel goede kanten, een buitenbeentje gebleven. Iemand die niet makkelijk in de omgang is wordt nu eenmaal een beetje ontweken, of dat nu wel of niet terecht is. En daarmee deed ze zichzelf tekort. Door het harde leven zo gevormd kon ze zichzelf alleen op die manier uiten. Veel goed bedoelende mensen in haar omgeving hebben geprobeerd haar op allerlei manieren te tonen dat het ook anders kon.

 

Maar onder het moto ‘ik ben nu eenmaal zo’, is ze altijd zo gebleven. Ach, je wist wel wat je aan haar had en zoals gezegd, ze had ook haar goede kanten en die liet ze ook niet onbetuigd. Ondanks dat alles, was ze beslist een goed mens, met, zoals men zegt het hart op de juiste plaats. En dat is vaak en op bepaalde momenten heel wat meer waard dan degenen die menen de Zuiverheid te hebben gevonden en zich terugtrekken op een wolk waar ze niet langer bereikbaar zijn of zich onder het motto van spiritualiteit onbegrijpelijk uiten of zijn. Mystiek heet dat.

 

[1]  In het boek: 4000 jaar geschiedenis van God, van Karen Armstrong wordt de Islam       uitgebreid besproken

n.